بودن یک حرکت رفت و برگشت به جلو و عقب و یا بالا و پایین از خصوصیات اصلی پمپ تناوبی می باشد. این گونه پمپ ها بر خلاف پمپ های گریزازمرکز و دورانی که شامل پروانه می باشند. پمپ های رفت و برگشتی دارای یک پیستون می باشند. حرکت رفت و برگشتی توسط یک شاتون به حرکت دورانی تبدیل می شود. یک پمپ رفت و برگشتی دارای سه قطعه متحرک می باشد:
پیستون (Piston)
سوپاپ ورودی (In put Valve)
سوپاپ خروجی (Out put Valve)
پیستون چیست؟
پیستون معمولا از طول کورس سیلندر کوچکتر می باشد ولی انگشتی از کورس سیلندر بزرگتر می باشد.
پمپ های های رفت و برگشتی را به دو گروه تقسیم می کنند: پمپ مکشی (Vacuum Pump)- پمپ فشاری (Pressure Pump)و هرکدام از آن ها دوطرفه و یک طرفه می توانند باشند.
پمپ مکشی (Vacuum Pump)
پمپ مکشی یک پمپ یک طرفه می باشد که از یک سیلندرباز و یک سوپاپ مخصوص تشکیل شده است. پمپ به جای نیرو وارد کردن سیال را می مکد. در این نوع پمپ ها سوپاپ خروجی در داخل پیستون نصب شده و به همراه آن بالا و پایین می رود.
استارت این پمپ ها به چهار مرحله نیاز دارد:
خروج هوا: که پیستون یه سمت پایین سیلندر رانده شده و هوای موجود از آن خارج می شود.
ورود سیال: زمانی که پیستون به سمت بالا حرکت می کند یک خلاء نسبی ایجاد می شود که فشار جو باعث وارد شدن سیال به داخل سیلندر می شود.
انتقال سیال: در حین پایین رفتن پیستون سیال در داخل سلندر محبوس می شود و از طریق سوپاپ خروجی به سمت بالائی سیلندر حرکت می کند.
خروج سیال: زمانی که پیستون بالا می رود سیال داخل سیلندر می شود. بعد از هواگیری پمپ و انجام کارهای اولیه پیستون آن تکمیل می شود.
پمپ های فشاری:
این پمپ ها شیه به پمپ های مکشی می باشند ولی خیلی وسیع تر و گسترده تر از آن ها می باشند. زیرا علاوه بر نیروی مکشی در این نوع پمپ ها نیروی فشاری هم وجود دارد. در این پمپ ها سیال تحت فشاری بیشتر از فشار جو قرار گرفته و باعث حرکت سیال در لوله می شود.
در نوع یک طرفه این پمپ ها زمانی که پیستون پمپ به سمت پائین حرکت می کند باعث بسته شدن سوپاپ ورودی شده و آن وقت سیال از طریق سوپاپ خروجی خارج شده و به اندازه دلخواهی که برای پمپ تعیین شده است بالامی رود. پس حالا فهمیدیم که پمپ های فشاری داری دو سوپاپ هستند که یکی برای ورود و دیگری برای خروج سیال می باشد. ولی در پمپ های دیگر مجرای ورودی و خروجی وجود داشت. توجه کنید در بعضی مواقع برای پیستون از اصطلاح انگشتی استفاده می شود که به این معنی می باشد. پیستون ها شکل یک ملعب مستطیل کوچک را دارد که در سیلندر بالا و پائین می شود ولی در نوع انگشتی شکل خیلی بزرگ و کشیده تر از نوع پیستونی می باشد ولی عرض کمتری نسبت به پیستونی دارد.
پس زمانی که پیستون به سمت بالا حرکت می کند سیال وارد محفظه پیستون می شود وهنگام پائین رفتن پیستون سیال از طریق سوپاپ ها خارج شده.زمانی که پیستون هب سمت بالامی رود چرا سیال وارد محفظه پمپ می شود؟
زیرا در این هنگام یک خلاء نسبی در محفظه ایجاد می شود که موجب می گردد فشار جو بتواند سیال را با قدرت زیاد وارد سیلندر کند. در این موقعه سوپاپ خروجی بسته می باشد.
ولی همان طور که گفتم این پمپ ها بسیار وسیع هستند. نمونه دیگری از این پمپ ها قادر علاوه براین دو سوپاپ یعنی ورودی و خروجی دارای یک سوپاپ اضافی می باشند. چرا؟
زمانی سیال وارد سیلندر می شود. خوب حالا قرار است سیال خارج شود ولی وارد یک محفظه کوچک کنار محفظه خروجی شده و سپس بدون معطلی از سوپاپ خارج می شود. این عمل باعث می شود به سیال فشار بیشتری وارد شود.
زمانی که پیستون به سمت پائین حرکت می کند به آن کورس حرکت گویند. و زمانی که پیستون به سمت بالا حرکت می کند کورس تخلیه نامیده می شود.
پمپ فشاری دوطرفه- پیستونی
همان طور که بیان کردیم در این نوع در طی عمل بالا و پائین شدن پیستون سیال وارد وخارج می شود و حالا چرا اصطلاح دوطرفه به آن داده اند زیرا در دوطرف خود دارای دو لوله ورودی و دو لوله خروجی می باشد. و کارکرد سوپاپ ها بصورت قطری می باشد که آن هایی که در امتداد قطری روبروی همدیگر قرار گرفته اند همواره با همدیگر باز و بسته می شوند.
پمپ فشاری دو طرفه- انگشتی
کارکرد این پمپ ها شیبه پمپ های فشاری از نوع پیستونی می باشد. ولی یک تفاوت جزئی دارد که به جای استفاده از پیستون از انگشتی استفاده می شود. این پمپ ها نسبت به جای قرارگیری کاسه نمد به دو دسته تقسیم می شوند: کاسه نمد داخلی – کاسه نمد خارجی – منظور از کاسه نمد داخلی این است که سرسیلندر بر روی آن قرار گرفته است یا اینکه در داخل سرسیلندر است و این یک مشکل به حساب می آید زیرا در موقع تعمیر آن ها باید حتما سرسیلندر برداشته شود. ولی در نوع خارجی این مسئله حل شده است و علاوه بر این ها تعمیر ان ها کار راحت تری می باشد. ولی یک مشکل کوچک دارند این است که کمی پیچیده تر از نوع داخلی می باشد.